VAN  KRUID  tot  MEDICIJN

INLEIDING

Waren de geneesmiddelen vroeger dus afkomstig uit planten, in de zeventiende en achttiende eeuw werden de eerste chemisch bereide verbindingen als geneesmiddel gebruikt. Voorbeelden hiervan zijn bismutkalk bij maagklachten en zinkkalk tegen krampen en epilepsie. Ook ontdekte men nieuwe plantaardige stoffen zoals het – bij iedere tuinliefhebber bekende – vingerhoedskruid (Digitalis). Dit bleek een krachtig middel bij de behandeling van hartziekten. Tot op de dag van vandaag is dit middel voor veel patiënten een uitkomst; zij kennen het onder de naam digoxine (Lanoxin®).
In de negentiende eeuw werd het door de spectaculaire ontwikkeling van de scheikunde mogelijk stoffen met geneeskrachtige werking te maken zonder tussenkomst van levende organismen, zoals planten. Uit die tijd stamt een van de meest gebruikte geneesmiddelen aller tijden: Aspirine® (= acetylsalicylzuur). Dit middel werd om precies te zijn in 1890 op de markt gebracht door de firma Bayer. Ook kwamen toen de eerste vaccins en sera beschikbaar ter bestrijding van ziekten door ziekteverwekkende micro-organismen. Uit organen van dieren vervaardigde men de eerste hormoonpreparaten.
In de twintigste eeuw werd ons geneesmiddelenarsenaal echter pas echt gigantisch uitgebreid. Vooral de ontwikkeling van middelen tegen infectieziekten, zoals de sulfa’s en later de penicillinen, de aminoglycosiden en de tetracyclinen, is van groot belang geweest, vooral bij de bestrijding van gevreesde ziekten als wondroos, syfilis en tuberculose. Ook slaagde men erin veel krachtiger werkende stoffen te ontwikkelen uit de oorspronkelijke stof door de bouw van het molecuul te veranderen. Een aantal van deze stoffen is ‘semisynthetisch’, dat wil zeggen dat de basisstructuur van de stof door een microorganisme wordt gevormd en dat het laboratorium er nog wat aan sleutelt om bepaalde eigenschappen te verbeteren. In tegenstelling tot de kruidengeneeskunde van voorheen, waarin verschillende werkzame stoffen in wisselende hoeveelheden voorkwamen, kon men nu stoffen met één specifieke werking maken in een tevoren bepaalde dosering.

Tegenwoordig maakt men ook gebruik van een geheel nieuwe methode: de ontwikkeling van nieuwe medicijnen uit bacteriën, met behulp van de zogenoemde ‘recombinant-DNA-technologie’. De belangrijkste toepassingen hiervan zijn menselijke insuline bij diabetes (suikerziekte) en het groeihormoon somatropine bij kinderen met hormonale groeistoornissen. Deze kinderen konden vroeger alleen worden behandeld door extractie van het groeihormoon uit hersenaanhangsels van overleden patiënten. Slechts enkele kinderen konden op deze manier worden geholpen, maar nu kan vrijwel iedereen die dat nodig heeft met groeihormoon worden behandeld. Een ander voorbeeld is interferon. Alweer vele jaren geleden had de toenmalige sjah van Perzië er de helft van zijn vermogen voor over hiermee zijn ziekte (kanker) te laten behandelen. Op dit moment wordt interferon in relatief grote hoeveelheden vervaardigd met behulp van biotechnologie (overigens blijkt nu dat de toepasbaarheid van dit middel slechts zeer beperkt is). Mede door deze ontwikkelingen zijn er grote successen geboekt in de geneeskunde: de levensverwachting van een kind bij de geboorte is enorm toegenomen en de kwaliteit van leven van zieke mensen is sterk verbeterd.